Olej rzepakowy w piramidzie/talerzu zdrowego żywienia

Zasady zdrowego żywienia opracowywane od lat przez środowiska naukowe często przedstawiane są w sposób graficzny, poprzez zobrazowanie zalecanych w diecie grup produktów. Ma to na celu zilustrowanie podstaw żywienia w znacznie uproszczonej formie i ułatwienie konsumentom praktycznej realizacji zaleceń. Zarówno w Piramidzie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, opracowanej przez Instytut Żywności i Żywienia, jak i w Talerzu zdrowego żywienia Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – PIB widnieje butelka oleju. Oznacza to, że oleje roślinne mają zagwarantowane miejsce w racjonalnej, sprzyjającej zdrowiu diecie. W towarzyszących Piramidzie 10. zasadach żywienia jedna z nich bezpośrednio odnosi się do tłuszczów: „Ograniczaj spożycie tłuszczów zwierzęcych. Zastępuj je olejami roślinnymi”. W uzasadnieniu takiego podejścia eksperci wskazują, że wysokie spożycie tłuszczów zwierzęcych, bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe zwiększa ryzyko chorób układu krążenia, cukrzycy typu 2 i nowotworów. Z tego powodu najczęściej spożywane powinny być tłuszcze roślinne a zwłaszcza, wyszczególniony przez twórców Piramidy olej rzepakowy lub oliwa z oliwek. Jednocześnie autorzy zaznaczają, że tłuszcze roślinne należy spożywać w niewielkich ilościach, tak by spełnić wymagania kaloryczne diety. Taki sam wydźwięk merytoryczny ma Talerz zdrowego żywienia, w którym także podkreśla się potrzebę zamiany tłuszczów zwierzęcych na tłuszcze roślinne, w tym oleje np. rzepakowy, oliwę z oliwek.

Oczywiste jest, że zalecenia dietetyczne dla konsumentów poprzedzone są głębokimi analizami badań naukowych i rekomendacji, wydawanych przez Towarzystwa Naukowe. W odniesieniu do tłuszczów i ich wpływu na zdrowie szczególną rolę przywiązuje się do ryzyka chorób serca. Według, opracowanych w 2021 r. wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, w celu prewencji schorzeń układu sercowo-naczyniowego tłuszcze nasycone należy zastąpić tłuszczami nienasyconymi. W praktyce autorzy ww. wytycznych zalecają odżywiać się na wzór diety śródziemnomorskiej, charakteryzującej się m.in. małym spożyciem tłustych mięs, w której źródłem tłuszczu są oleje roślinne, orzechy, ryby. Takie stanowisko ma mocne podstawy naukowe (klasa I, poziom A), co oznacza, że jego wiarygodność jest poparta wynikami badań z randomizacją lub metaanaliz.

Można byłoby zadać pytanie, dlaczego olej rzepakowy jest wymieniany w zaleceniach, jako olej o najlepszych walorach zdrowotnych? Przede wszystkim ma bardzo korzystną proporcję poszczególnych kwasów tłuszczowych (w porównaniu do większości olejów ma wysoką zawartość kwasów omega-3 i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych). Skład oleju rzepakowego przekłada się tym samym na jego dużą przydatność kulinarną. Kupując olej rafinowany mamy pewność, że możemy go zastosować, bez względu na rodzaj przygotowywanych potraw (smażone, pieczone, nie podgrzewane) i obojętnie, czy są one przeznaczone dla osób dorosłych czy dzieci. Wymieniana obok oleju rzepakowego oliwa z oliwek jest tłuszczem, o podobnie dużym udziale kwasów jednonienasyconych. Stąd jej dobra przydatność kulinarna w przypadku potraw smażonych. Jednakże, należy zaznaczyć, że 2 łyżki oleju rzepakowego w 100% pokrywają całodzienne zapotrzebowanie na kwas alfa-linolenowy (omega-3), zaś w przypadku oliwy z oliwek wynosi to tylko 10%.

dr hab. Regina Wierzejska, prof. NIZP PZH – PIB

Zakład Żywienia i Wartości Odżywczej Żywności, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, Państwowy Zakład Higieny – Państwowy Instytut Badawczy.

Sfinansowano z Funduszu Promocji Roślin Oleistych

13 października 2022