Olej rzepakowy a diety roślinne

Diety roślinne stają się coraz bardziej powszechne, głównie ze względów zdrowotnych, w tym mniejszego ryzyka otyłości, cukrzycy i chorób serca. Szacuje się, że w Polsce wegetarianie i weganie stanowią obecnie 7,5% populacji (większość to osoby w wieku 25-34 lata). Wegetarianizm postrzegany jest jako „modny” przez 4. na 10. badanych Polaków. Wyższy odsetek wegetarian stwierdza się w Wielkiej Brytanii i Australii (11% populacji), a najwyższy w Indiach (ponad 20%), gdzie jednak nie zawsze jest to sposób żywienia z wyboru. W ostatnich latach rośnie zainteresowanie także dietą fleksitariańską, w której znacznie ogranicza się jedzenie mięsa, zwłaszcza czerwonego i jego przetworów.

Należy jednak pamiętać, że wpływ diety na zdrowie nie zależy od jej nazwy, ale od jakości. Wybierając diety roślinne z powodów zdrowotnych trzeba mieć świadomość niedostatecznego spożycia niektórych składników odżywczych. W konsekwencji, potencjalne korzyści takiej diety mogą być niwelowane przez negatywne skutki niedoborów. Wśród składników odżywczych, które w diecie wegetariańskiej/wegańskiej występują w zbyt małych ilościach są kwasy tłuszczowe omega-3. Kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA) zawarty jest jedynie w żywności pochodzenia zwierzęcego, zatem dieta eliminująca mięso, mleko, ryby i jaja nie dostarcza tych składników. Wiele badań wskazuje, że wegetarianie i weganie mają niższe stężenie kwasów omega-3 we krwi, niż osoby jedzące wszystkie grupy produktów. Niewielkie ilości EPA i DHA mogą tworzyć się w organizmie z kwasu alfa-linolenowego (ALA) – zawartego w roślinach, ale wydajność tego procesu uzależniona jest od ilości innych rodzajów tłuszczów w diecie. Stwierdzane obecnie duże spożycie kwasów omega-6, typowych dla oleju słonecznikowego, czy oleju z pestek winogron wpływa na szlak przemian tłuszczów, hamując syntezę EPA i DHA.
Kwas alfa-linolenowy zawarty jest m.in. w zielonych warzywach liściastych, orzechach oraz olejach, szczególnie lnianym i rzepakowym. W oleju rzepakowym rafinowanym jego ilość jest np. 10-krotnie wyższa, niż w oliwie z oliwek, a dodatkową korzyścią jest proporcja kwasu alfa-linolenowego do kwasu linolowego (omega-6), co sprzyja procesom tworzenia się EPA i DHA w organizmie. Z uwagi na działanie przeciwzapalne i przeciwzakrzepowe kwasy omega-3 są szczególnie cenne dla zdrowia, dlatego zaleca się, aby olej rzepakowy był częstym składnikiem diet roślinnych.

Do niewątpliwych zalet diet wegetariańskich należy małe spożycie tłuszczów nasyconych (w praktyce tłuszczów zwierzęcych), miejsce których zajmują tłuszcze nienasycone, charakterystyczne dla żywności pochodzenia roślinnego. Olej rzepakowy, poza omówionymi już wielonienasyconymi kwasami omega-3 ma dużą zawartość jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (63% wszystkich tłuszczów). Zastąpienie tłuszczów nasyconych olejem rzepakowym może obniżać stężenie cholesterolu LDL i trójglicerydów, a tym samym zmniejszać ryzyko chorób układu krążenia. W powszechnie uznanej, prozdrowotnej diecie śródziemnomorskiej, która spełniałaby także kryteria, promowanej obecnie diety fleksitariańskiej dominują tłuszcze jednonienasycone. W krajach takich, jak Grecja i Włochy ich źródłem jest głównie oliwa z oliwek. W Polsce, w myśl frazy „cudze chwalicie swego nie znacie” należy uwypuklić optymalne właściwości oleju rzepakowego.

Autor: dr hab. Regina Wierzejska, prof. NIZP PZH – PIB – Zakład Żywienia i Wartości Odżywczej Żywności, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, Państwowy Zakład Higieny – Państwowy Instytut Badawczy.

Sfinansowano z Funduszu Promocji Roślin Oleistych

9 września 2022